http://www.bharian.com.my/m/BHarian/Tuesday/Agama/20060227223126/Article/
TRADISI memaparkan kehidupan ulama yang salih di seluruh dunia Islam dinamakan manaqib. Rupanya ulama besar yang berasal dari Kuching, Sarawak, Syeikh 'Utsman bin 'Abdul Wahhab as-Sarawaqi, juga wujud ‘manaqib’ mengenai beliau.
Manaqib yang dimaksudkan berjudul Nafahat ar-Ridhwan fi Manaqib asy-Syaikh 'Utsman yang ditulis oleh anak beliau bernama Syeikh Muhammad Zainuddin.
Nafahatur Ridhwan, diselesaikan pada 21 Zulhijah 1340. Cetakan pertama, Mathba'ah Al-Ahmadiah, 50 Minto Road, Singapura pada 1340 Hijrah.
Manaqib ini diberi kata pujian oleh beberapa ulama iaitu Saiyid Muhammad 'Ali bin Husein al-Maliki al-Makki, tarikh 28 Zulhijah 1342. Syeikh Sa'id bin Muhammad al-Yamani (2 Muharam 1343), Syeikh Muhammad Mukhtar bin 'Atharid (3 Muharam 1343), Syeikh 'Umar bin Abi Bakar Bajunaid (6 Muharam 1343) dan Syeikh 'Abdul Qadir bin Shabir Mandailing.
Bahasa yang digunakan oleh pengarang adalah Arab klasik. Cermat dengan kaedah nahu, sharaf, balaghah, badi', bayan, ma'ani dan yang ada hubungan dengannya. Syeikh Zainuddin Sarawak turut menterjemah karangan beliau itu ke dalam bahasa Melayu.
Katanya : “Pertama-tama memperkenalkan tokoh yang diriwayatkan dengan menggunakan nama yang panjang dan layak ialah "al-'Allamah al-Humam Barakatul Anam Shahibul Hilmi wa al-Fadhli wa al-Kamal allazi la yunkaru asy-Syeikh 'Utsman" ..., yang beliau terjemahkan ke dalam bahasa Melayu "seorang pendeta yang banyak ilmu, yang mempunyai cita-cita yang besar, ialah jadi berkat dan keuntungan manusia, yang mempunyai lemah lembut, dan kelebihan, dan kesempurnaan, yang tiada diingkarkan, iaitu asy-Syeikh 'Utsman ... ". Susunan nama hingga ke atas ialah Merpati Jipang. Asal usul datuk neneknya adalah golongan kaum bangsawan di Jawa, tetapi tidak disebut dengan pasti datuk neneknya yang mana berasal dari Jawa.”
Sebagai bukti Nafahat ar-Ridhwan ada unsur balaghah atau badi', berakhlak atau beradab dalam penggunaan bahasa Melayu, contohnya, istilah untuk ‘orang meninggal dunia’. Syeikh Zainuddin Sarawak menggunakan beberapa istilah iaitu: “Kembali ke Rahmatullah", ‘sampai ajal’, dan ‘mati’.
Istilah yang digunakan untuk ibu Syeikh 'Utsman Sarawak dinyatakan dalam kalimat: "Dan kemudian daripada diperanakkan dia dengan tiga hari berpindahlah ibunya kepada rahmat Tuhan Yang Karim, Yang 'Allam." Bererti pada kalimat ini digunakan juga istilah ‘pindah kepada rahmat Allah’.
Pada konteks ini, selain kita dapat mengetahui susunan kalimat berbudi bahasa, sekali gus mengetahui tahun kematian ulama yang terkenal, termasuk ulama yang berasal dari dunia Melayu.
Di sini saya catatkan penggunaan istilah ‘kembali ke Rahmatullah’ seperti pada kalimat: "Maka manakala umurnya empat belas tahun bapa angkatnya Datu' Imam al-Haji 'Abdul Karim pun kembali ke Rahmatullah pada tahun hijrah seribu dua ratus sembilan puluh lima, pada bulan Syaaban, tengah hari Khamis. Dan dikubur akan dia pada hari Jumaat kepada rahmat Tuhan Yang Karim, Yang 'Allam." (Nafahatur Ridhwan, muka 3).
Daripada kalimat ini, selain istilah ‘kembali ke Rahmatullah’, ada pula istilah ‘dikubur’. Istilah ini juga digunakan oleh semua ulama dunia Melayu dalam penulisan mereka. Kadang-kadang digunakan juga istilah ‘dimakamkan’. Istilah ‘dikuburkan’ dan ‘dimakamkan’ digunakan untuk orang Islam, sedangkan ‘disemadikan’ hanya digunakan untuk bukan beragama Islam.
Daripada kalimat di atas dapat diketahui bahawa satu metodologi penulisan sejarah yang mencatat tarikh kewafatan, iaitu jika kita ubah bentuk menjadi ‘tengah hari Khamis, bulan Syaaban 1295’.
Pada konteks tarikh wafat ulama, terutama guru Syeikh 'Utsman Sarawak, banyak yang diketahui daripada manaqib itu.
Contohnya, Syeikh Muhammad Sa'id Ba Bashail (Mufti Makkah) meninggal dunia pada 23 Rabiulakhir 1330 /10 April 1921, Syeikh Muhammad bin Sulaiman Hasbullah al-Makki (malam Ahad, 11 Jamadilawal 1335/4 Mac 1917) dan Syeikh 'Abdul Karim Daghistani (akhir Syaaban 1338/Mei 1920).
Syeikh Muhammad al-Minsyawi al-Muqri meninggal dunia pada 1314 hijrah/1896 masihi, Saiyid Abu Bakri Syatha (12 Zulhijah 1310), Saiyid Ahmad bin Zaini Dahlan (1304 hijrah/1886 masihi), Saiyid 'Umar asy-Syami (Syawal 1313/1895) dan Saiyid Husein al-Habsyi (Khamis, 21 Syawal 1330).
Dalam Nafahatur Ridhwan, Syeikh Zainuddin Sarawak juga menyebut beberapa ulama Nusantara sebagai guru Syeikh 'Utsman Sarawak. Katanya: "Dan setengah daripada mereka itu (maksudnya guru bagi Syeikh 'Utsman Sarawak, pen:), daripada orang Jawi, orang yang telah naik ia pada segala ilmu agama, dan melebihi atas lainnya daripada guru-guru yang sempurna mereka itu, al-Marhum asy-Syaikh Zainuddin al-Badawi orang Sumbawa ... " Katanya lagi: "Dan setengah daripada mereka itu, asy-Syaikh yang 'Alim, yang sampai kepada kepandaiannya, ialah seperti ‘Qus’ pada masanya tentang bahasa Melayu, iaitu seorang cerdik pada orang Arab, yang memegang tali lagam segala ilmu adab, [se]orang adalah ia atas me[ng]khidmat akan tuhannya terlampau cermat dan jaga, iaitu asy-Syeikh Ahmad orang Lingga ... "
Katanya: "Dan sesetengah daripada mereka itu, gurunya pada ilmu tarekat dan ilmu hakikat, ialah yang mempunyai pangkat yang tinggi, Al-Marhum asy-Syeikh 'Abdul Karim orang Bantan..." |