SELAIN memperkaya sesuatu bahasa dengan kemasukan perbendaharaan kata, bahasa Arab juga sebenarnya telah memperkenalkan satu sistem tulisan. Sehubungan itu mana-mana bahasa yang belum memiliki sistem tulisan yang boleh menterjemah pertuturan seharian mudah menerima pakai sistem tulisan Arab.

Contohnya, sistem tulisan Jawi yang teratur baik pada Batu Bersurat Terengganu menunjukkan bahawa huruf Arab telah pun digunakan dalam bahasa Melayu lama sebelum tahun 1303 Masihi. Sistem tulisan Jawi pada awal abad ke-14 M ini bolehlah dikatakan sudah mencapai tahap yang baik walaupun tidak mengikut satu sistem yang mantap. Tulisan perkataan Melayu ketika itu dibuat mengikut pendekatan tulisan perkataan Arab iaitu tidak menggunakan huruf-huruf saksi.

Abad ke-14 M bolehlah dianggap sebagai zaman peralihan bagi masyarakat Melayu yang sebelum itu dipengaruhi kebudayaan India. Ketika itu bahasa Melayu mengalami suatu evolusi yang cepat dalam perkembangan perbendaharaan kata dan tulisan apabila menerima banyak perbendaharaan kata dalam bentuk tulisan Jawi.

Kedatangan Islam telah memberi sumbangan besar kepada perkembangan bahasa Melayu yang ketika itu belum mempunyai satu sistem tulisan yang teratur. Islam telah membantu mengatasi kekurangan itu dengan memberikan sistem tulisan Jawi, yang kemudiannya menjadi tulisan rasmi di beberapa daerah kepulauan Melayu khususnya di Tanah Melayu hingga abad ke-20 M.

Kajian Syed Muhammad Naquib Al-Attas pada tahun 1984 mendapati bahawa selain perkataan Arab yang diserap ke dalam bahasa Melayu, tulisan Arab juga diambil secara keseluruhan dan dijadikan sebagai tulisan bahasa Melayu. Walau bagaimanapun, masyarakat Melayu tempatan telah menambah beberapa huruf tambahan untuk sebutan yang tidak terdapat dalam bahasa Arab seperti cha, nga, ga, pa, wau bertitik dan nya.

Gang Geong Sok, seorang pengkaji berbangsa Korea, berpendapat bahawa penggunaan tulisan Jawi boleh memudahkan seseorang untuk memahami Islam kerana teks yang berkaitan al-Quran dan al-Hadis lebih sinonim berpasangan dengan bahasa Arab, tulisan Arab atau tulisan Jawi.

Beliau menyatakan teks yang berkaitan dengan agama Islam tidak begitu sesuai dengan tulisan Rumi (Latin) yang berasal daripada pengaruh agama Kristian. Beliau juga menganggarkan terdapat kira-kira 7,000 manuskrip bertulisan Jawi masih tersimpan di muzium negara-negara Barat yang tiada salinannya di Kepulauan Melayu.

Menurut seorang pengkaji bahasa Indonesia, Ayob Jadwat, terdapat 34 bahasa yang masih menggunakan tulisan Arab dalam penulisan bahasa mereka pada awal abad ke-20. Antara bahasa tersebut ialah bahasa Parsi, bahasa Turki, bahasa Kurdis dan bahasa Melayu.

Penyelidik Osman Khalid pada tahun 1988 berpendapat sebelum kemerdekaan Semenanjung Tanah Melayu, pengaruh dan kesan bahasa Arab terhadap bahasa Melayu adalah besar. Sehubungan itu hampir semua buku teks, buku ilmiah yang bercorak keagamaan, siaran-siaran kerajaan, perutusan-perutusan rasmi, pemasyhuran dan perjanjian-perjanjian rasmi kerajaan ditulis dalam tulisan Jawi.

Kajian Sohair Abdel Munem Sery mendapati akhbar-akhbar dan majalah-majalah bertulisan Jawi telah muncul dalam pelbagai bentuk keluaran iaitu mingguan, bulanan, dwi bulanan dan tahunan di beberapa buah negeri Persekutuan Tanah Melayu selepas akhbar Jawi Peranakan diterbitkan di Singapura pada tahun 1876.

Kebanyakan nama majalah dan akhbar pada masa itu adalah berunsur Arab. Penggunaan majalah dan akhbar bertulisan Jawi ini menggambarkan betapa tersebar luasnya tulisan Jawi di kalangan masyarakat. Masyarakat orang Melayu ketika itu boleh dikatakan masyarakat pembaca Jawi.

Faktor pemudah

Keadaan inilah yang menjadi salah satu faktor pemudah dalam pembelajaran bahasa Arab pada zaman itu. Besarnya pengaruh bahasa Arab bukan sahaja dapat dilihat pada nama-nama orang Melayu, tetapi juga boleh dilihat pada kata pinjaman daripada bahasa Arab yang terdapat dalam setiap aspek kehidupan masyarakat Melayu.

Menurut Amat Juhari Moain, tulisan Arab telah dibawa masuk ke alam Melayu dan digunakan sebagai tulisan untuk bahasa Melayu. Bukti terawal menunjukkan bahawa penggunaan tulisan Arab di alam Melayu telah bermula pada abad ke-3 Hijrah yang bersamaan dengan abad ke-10 M. Ini berdasarkan tulisan Arab dalam bentuk prasasti yang pernah dijumpai di beberapa tempat di nusantara.

Antaranya ialah di Kedah semasa zaman Langkasuka, iaitu pada batu nisan Syeikh Abdul Qadir ibn Husin Syah Alam pada 290H/910. Kedua, di Pekan, Pahang, iaitu pada batu nisan yang bertarikh 14 Rabiulawal 419H/1030M. Penemuan ketiga pula ialah di Vietnam, iaitu pada batu nisan di Phan-Rang Vietnam yang dahulunya termasuk dalam Wilayah Selatan Champa pada 431H/1039M.

Seterusnya keempat di Brunei, iaitu pada batu nisan puteri Sultan Abdul Majid ibn Mohamad Syah al-Sultan pada 440 H/1048M. Yang kelima pula ialah di Grisek, Jawa Timur, iaitu pada batu nisan Fatimah binti Maimun binti Hibat Allah pada 475H/1082M.

Bagi orang-orang Melayu, antara faktor kepentingan bahasa Arab ialah tulisan Jawi yang huruf asalnya adalah daripada bahasa Arab. Sejak abad ke-16 M, tulisan Jawi telah mendominasikan perkembangan ilmu pengetahuan dalam masyarakat Melayu. Syed Muhammad Naguib menyatakan bahawa terdapat manuskrip terjemahan daripada bahasa Arab yang bertulisan Jawi seperti kitab Aqaid al-Nasafi yang ditulis pada tahun 1590 M.

Seterusnya Marjuni Rangkuti mendapati selepas pertengahan abad ke-20 peranan tulisan Arab dalam penulisan bahasa Melayu tidak begitu penting lagi. Penggunaannya di Malaysia dan Indonesia adalah terhad untuk buku agama yang tertentu dan digunakan oleh golongan tertentu sahaja, walaupun aksara Arab telah digunakan lebih ratusan tahun untuk penulisan bahasa Melayu.

Di Malaysia, sebelum ini terdapat surat khabar harian Utusan Melayu yang menggunakan tulisan Jawi. Namun, di Indonesia akbar harian bertulisan Jawi tidak diterbitkan lagi.

Berdasarkan pengalaman ini, dapat disimpulkan masyarakat Melayu telah menerima kemasukan tulisan Arab dan digunakan dalam penulisan bahasa Melayu dengan rela hati.

Ini bermakna masyarakat Melayu berkemahiran menulis sama ada ayat al-Quran, al-Hadis, doa, kata-kata hikmah dan teks bahasa Melayu dalam tulisan Jawi.

Dengan kata lain, penguasaan tulisan Jawi dan penggunaan ayat al-Quran, al-Hadis dan doa dalam kehidupan seharian banyak membantu pelajar untuk belajar bahasa Arab.